TE COMPLEX VOOR ZORG: GEZINNEN DIE BUITEN DE BOOT VALLEN

Artikel 10, 15-09-2025

geschreven door: Fadime Sögüt

Toegepast psycholoog & Ambulant
Hulpverlener bij Huiselijk Geweld en
Kindermishandeling

Inleiding
In de jeugdhulpverlening wordt ondersteuning vaak opgestart naar aanleiding van acute situaties of signalen van
structurele onveiligheid, zoals huiselijk geweld. Tijdens het hulpverleningstraject komt echter regelmatig naar
voren dat het niet alleen om een incident gaat, maar dat er sprake is van onderliggende problematiek binnen het
gezinssysteem, zoals traumatische ervaringen of vastgeroeste patronen in de gezinsdynamiek.

Beperkingen in de toegang tot traumabehandeling
In dergelijke gevallen is aanvullende traumabehandeling, zoals een EMDR therapie, vaak noodzakelijk. In de
praktijk blijkt echter dat juist deze gespecialiseerde psychologische zorginstellingen beperkt toegankelijk zijn
voor gezinnen in complexe situaties. Naast de bekende wachttijden (variërend van drie tot negen maanden),
wordt er regelmatig afgezien van aanname voor een behandeling vanwege de ‘complexiteit’ van de casus.
Scheidslijn tussen reguliere en specialistische zorg
Een structureel knelpunt binnen de jeugdhulpverlening is het onderscheid tussen reguliere psychologenpraktijken
en de specialistische GGZ instellingen. Reguliere praktijken nemen vaak geen cliënten aan met een
voorgeschiedenis van huiselijk geweld of psychische mishandeling, en verwijzen deze direct door naar de
specialistische GGZ. Enerzijds getuigt dit van zorgvuldigheid: er wordt geen behandeling opgestart als men de
problematiek onvoldoende kan dragen. Anderzijds roept het vragen op wanneer de inhoud van een casus zodanig
afschrikt dat deze vrijwel automatisch wordt geweigerd.
Binnen de specialistische GGZ-instellingen wordt doorgaans gewerkt met psychiaters, waarbij uitgebreide
diagnostiek standaard onderdeel is van het traject. Hoewel dit in theorie een grondige aanpak garandeert, vormen
de lange wachttijden een aanzienlijke belemmering voor tijdige zorg.

Extra voorwaarden en uitsluiting
Wanneer reguliere praktijken wél openstaan voor traumabehandeling, wordt vaak als voorwaarde gesteld dat
systeemtherapie wordt ingezet naast de individuele behandeling. Hoewel deze multidisciplinaire benadering
inhoudelijk meerwaarde kan hebben, leidt deze eis in de praktijk regelmatig tot uitsluiting, met name wanneer
ouders of andere gezinsleden niet bereid zijn deel te nemen aan het traject.

Praktijkvoorbeeld
Een concreet voorbeeld uit de praktijk illustreert dit probleem. Voor één cliënt duurde het ruim een jaar om een
geschikte traumabehandelaar of een EMDR-therapeut te vinden. De meeste afwijzingen verwezen naar de
complexiteit van de casus, bestaande uit incidenteel huiselijk geweld, structurele psychische mishandeling en
vermoedelijke hechtingsproblematiek. Vragen dringen zich op: Wanneer is een casus ‘te complex’? Welke
criteria bepalen de toelaatbaarheid tot reguliere zorg? Op basis waarvan worden sommige gezinnen geweigerd?
Toen uiteindelijk een instelling werd gevonden, werd als voorwaarde gesteld dat er geen andere hulpverleners
betrokken mochten zijn bij het behandeltraject. Ondanks de goede samenwerking met jeugdbescherming en
intensieve gezinsbegeleiding, hield men vast aan dit beleid. Gezien de opgebouwde vertrouwensrelatie tussen
gezinsbegeleiders en cliënten, trok jeugdbescherming het aanbod in.
Na verder zoeken werd een praktijk gevonden die samenwerking met gezinsbegeleiders juist als voorwaarde stelde
voor traumabehandeling. Deze instelling benadrukte het belang van een integrale aanpak en de noodzakelijke
vertaalslag naar de gezinssituatie.

Conclusie
Dit praktijkvoorbeeld legt een wezenlijk systeemprobleem bloot: juist gezinnen met de meest complexe hulpvragen
vallen buiten de boot bij de kleine GGZ-instellingen of psychologenpraktijken. Niet vanwege een gebrek aan
hulpbereidheid, maar door onduidelijke criteria, uiteenlopende beleidsregels, gefragmenteerde zorgstructuren en een
gebrek aan samenwerking.
We delen als professionals één doel: psychisch herstel, veiligheid en perspectief voor jeugdigen en gezinnen. Dit
lukt echter alleen als we verantwoordelijkheid durven delen. Flexibiliteit, communicatie en afstemming zijn geen
extra’s, maar essentiële voorwaarden voor passende zorg.
De vraag is niet alleen waar we hulp kunnen vinden, maar ook: durven we kritisch te kijken naar hoe we het
systeem zelf in stand houden? Wie blijft er buiten de boot, en op basis waarvan?
Echte verandering begint bij onszelf. Niet met nóg een loket, maar met lef, samenwerking en de bereidheid om
bureaucratische drempels weg te nemen in het belang van de jeugdigen, onze kinderen.

Artikel 9, 21-07-2025

geschreven door: Dr. Nida Gizem Yilmaz, Universitair docent

Universiteit van Amsterdam/ASCoR 

The Centre for Urban Mental Health

Gezondheidsongelijkheid binnen de ggz

Op 1 januari 2024 telt Nederland 457.100 inwoners van Turkse afkomst en 429.176 inwoners van Marokkaanse afkomst. Daarmee vormen Nederlands-Turkse en Nederlands-Marokkaanse gemeenschappen de twee grootste migrantengroepen in Nederland. Deze gemeenschappen kampen met een urgent probleem op het gebied van mentale gezondheid: depressie treft hen vaker dan autochtone Nederlanders. De prevalentie ervan varieert tussen de 13,0% (tweede generatie) en 15,1% (eerste generatie), vergeleken met 8,2% bij autochtone Nederlanders. Ook komt terugval vaak voor (tussen de 25,4% en 27,9%). Desondanks zoeken deze gemeenschappen – naar verhouding – weinig professionele hulp. Zo is bij huisartsen slechts van 3,2-6,7% van de Nederlands-Turkse populatie bekend dat zij gediagnosticeerd is met depressie.

Professionele hulp zoeken is niet makkelijk 

Hulpzoekgedrag wordt beïnvloed door verschillende factoren waar patiënten zich al dan niet bewust van zijn. Intenties zijn de directe voorspellers van gedrag: als iemand van plan is om hulp te zoeken, is de kans hoger dat hij dit daadwerkelijk doet. Intenties worden op hun beurt beïnvloed door mechanismen zoals attitudes (de algehele evaluatie van het gedrag), sociale normen (de geaccepteerde gedragingen in een groep waar iemand toe behoort of wil behoren) en zelf-effectiviteit (de mate waarin iemand gelooft dat hij in staat is om het gedrag te vertonen). Onderliggend aan deze mechanismen vinden we overtuigingen (bv. of we geloven dat het gewenste gedrag daadwerkelijk zal leiden tot de gewenste uitkomsten) en determinanten.

Determinanten kunnen op hun beurt onderverdeeld worden in drie niveaus: iemand kan op individueel vlak een negatieve perceptie hebben van depressie of de ggz, op sociaal vlak taboe en stigma meemaken, en op omgevingsvlak de lange wachttijden als een drempel tot hulp zoeken ervaren. De afzonderlijke factoren kunnen elkaar versterken en leiden tot een lagere intentie om hulp te zoeken. Of ze kunnen elkaar verzwakken en leiden tot een hogere intentie om hulp te zoeken. De hogere intentie om hulp te zoeken is uiteindelijk een voorspeller van daadwerkelijk gedrag: professionele hulp zoeken.

Het is van belang om manieren te vinden om de intentie om hulp te zoeken te verhogen. Voor mensen die (nog) geen hulp zoeken, kan dan gedacht worden aan het in kaart brengen van barrières en facilitators voor hulpzoekgedrag. Voor mensen die reeds hulp zoeken, kan gedacht worden aan het cultuursensitiever maken van de ggz.  

Behoefte aan wetenschappelijk onderzoek   

Gezondheidscommunicatie kan een effectief middel zijn om depressie te voorkomen of verlichten en om hulpzoekgedrag te bevorderen binnen Nederlands-Turkse en Nederlands-Marokkaanse migranten. Via gezondheidscommunicatie kan de intentie en houding van de doelgroep ten aanzien van het zoeken van professionele hulp positief worden beïnvloed. Echter, om goede en effectieve gezondheidscommunicatie-interventies te ontwikkelen voor deze doelgroep, moeten we eerst inzicht krijgen in de determinanten van depressie en hulpzoekgedrag, en de samenhang tussen deze determinanten. Deze inzichten ontbreken tot op heden voor de genoemde doelgroep – een groep die vaker mentale gezondheidsproblemen ervaart dan autochtone Nederlanders, maar in onderzoek ondervertegenwoordigd blijft, wat leidt tot schrijnende (gezondheids)ongelijkheid binnen de ggz.

Lopende wetenschappelijke projecten

Als eerste stappen richting het begrijpen van de (samenhang tussen de) determinanten van depressie en hulpzoekgedrag, en het cultuursensitiever maken van de ggz hebben we aan de Universiteit van Amsterdam verschillende wetenschappelijke projecten lopen. Hieronder zullen de projecten kort uitgelicht worden.

Determinanten van depressie – een complexiteitsbril

In de literatuur zien we dat depressie veel verschillende determinanten kent. Deze determinanten spelen een rol op verschillende vlakken. Enkele voorbeelden van determinanten op individueel vlak zijn: acculturatie en taalbeheersing, fysieke gezondheid, en controlelocus. Op sociaal vlak zijn onder andere discriminatie en familie-gerelateerde factoren (bv. sociaaleconomische positie van ouders) bekende determinanten.

In dit project brengen we de determinanten van depressie in kaart door in gesprek te gaan met Nederlands-Turkse en Nederlands-Marokkaanse mensen. Tijdens deze gesprekken proberen we te begrijpen welke factoren bij hen leiden tot depressieve klachten en hoe deze factoren met elkaar samenhangen. In dit project zullen uiteindelijk zogenaamde causal loop diagrams worden ontwikkeld die visueel weergeven welke determinanten relevant zijn voor de doelgroep en hoe deze determinanten met elkaar samenhangen. 

Hulpzoekgedrag bevorderen – MIND-CHAT

In eerder onderzoek is gevonden dat Nederlands-Turkse en Nederlands-Marokkaanse mensen vaak professionele hulp ontwijken of uitstellen, omdat ze de Nederlandse taal onvoldoende beheersen, zich zorgen maken over stigmatisering en taboe, of geen cultureel-competente behandelaar kunnen vinden. Deze determinanten wijzen op de behoefte aan een cultuursensitieve interventie die de anonimiteit van de patiënt kan waarborgen. Chatbots bieden hier een veelbelovende oplossing.

In dit project werken we aan een chatbot, MIND-CHAT, waarmee we de ggz kunnen ondersteunen. Nederlands-Turkse en Nederlands-Marokkaans mensen zullen bij de chatbot terecht kunnen voor bv. informatie, tips & tricks, en aanmoediging om – indien nodig – professionele hulp te zoeken. De exacte inhoud zal bepaald worden na de verzameling van data over de behoeftes en voorkeuren van de doelgroep m.b.t. de chatbot. De chatbot zal uiteindelijk cultuursensitief en zoveel mogelijk gepersonaliseerd zijn. 

Triadisch samen beslissen 

Hiervoor beschreven projecten proberen inzicht te krijgen in het traject vóór het zoeken van professionele hulp. Echter, voor de Nederlands-Turkse en Nederlands-Marokkaanse mensen die wél professionele hulp zoeken, is het belangrijk dat de ontvangen hulp cultuursensitief is. Eén van de aspecten die hierbij komt kijken is besluitvorming.

Welke behandeling past het beste bij een patiënt? Idealiter zou je daar samen over beslissen.

Samen beslissen vindt zijn wettelijke basis in de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) en is geassocieerd met positieve uitkomsten, zoals een grotere betrokkenheid van de patiënt, een grotere tevredenheid van de patiënt en een verminderd waargenomen stigma. Ook verhoogt samen beslissen binnen de ggz de tevredenheid bij behandelaren. Bevindingen over de effecten van samen beslissen op mantelzorgers (d.w.z. het ondersteuningssysteem van patiënten) zijn momenteel onzeker, maar impliceren ook een lichte verbetering in hun deelname aan het behandeltraject. 

Deze positieve effecten kunnen potentieel bijdragen aan een betere ggz en een betere mentale gezondheid bij patiënten met een migratieachtergrond. Tot op heden zijn er echter geen effectieve interventies ontwikkeld die gericht zijn op het vergroten van triadisch samen beslissen en uitkomsten voor migranten die lijden aan mentale gezondheidsproblemen, hun ondersteuningssystemen en hun behandelaren. In dit project zal een triadisch samen beslissen interventie worden ontwikkeld in samenwerking met patiënten, hun ondersteuningssysteem en hun behandelaren.

Bijdragen? Graag!

Binnen wetenschappelijk onderzoek zijn wij altijd op zoek naar professionals en patiënten die willen meewerken aan een project. Hieronder staan QR-codes die leiden tot korte vragenlijstjes waarin u zich kunt opgeven als mogelijke deelnemer aan een van de onderzoeken, als professional die wil meehelpen met de werving van patiënten van Turkse en/of Marokkaanse afkomst, of als lid van een klankbordgroep. Scan ze gerust. Het vraagt in principe weinig tijd en er staat in veel gevallen iets symbolisch tegenover.

Dr. Nida Gizem Yilmaz, Universitair docent

Universiteit van Amsterdam/ASCoR 

The Centre for Urban Mental Health 

Noot: voor vragen, opmerkingen en/of wetenschappelijke referenties die de informatie uit dit stuk ondersteunen, kunt u mailen naar n.g.yilmaz@uva.nl. 

Artikel 8, 12-05-2025

geschreven door: Fadime Sogut – Toegepast Psycholoog & Jeugd- en gezinsbegeleider & Aandachtsfunctionaris Huiselijk geweld en Kindermishandeling

Van Cultureel Bewustzijn tot Cultuursensitief Handelen

Cultuurbotsingen binnen het gezin: individualisme versus collectivisme

In multiculturele samenlevingen kunnen spanningen binnen gezinnen ontstaan door verschillen in culturele waarden tussen ouders en kinderen. Waar ouders vaak vasthouden aan collectivistische normen en tradities, ontwikkelen jongeren steeds vaker een individualistische levensstijl. Deze botsing van wereldbeelden kan leiden tot onbegrip, conflicten en soms zelfs escalatie binnen het gezin.

Jongeren hechten veel waarde aan vrijheid en zelfstandigheid. Vriendschappen krijgen vaak voorrang boven familierelaties, mede door de invloed van sociale media, waar ze voortdurend worden blootgesteld aan andere denkbeelden en gedragingen. Dit kan botsen met de verwachtingen van ouders die zijn opgegroeid in collectivistische culturen, waar het belang van het gezin, respect voor ouderen en het opvolgen van tradities centraal staan. Wanneer jongeren zich losmaken van deze waarden, voelen ouders zich soms buitengesloten of ervaren ze een verlies aan gezag. Uit bezorgdheid en onmacht kunnen ze reageren met strenge maatregelen of bezorgde waarschuwingen, die door jongeren echter vaak als controle of afwijzing worden ervaren. Dit kan de afstand verder vergroten.

De rol van hulpverlening

Wanneer deze spanningen escaleren, kan professionele hulpverlening nodig zijn om de onderlinge communicatie en het vertrouwen te herstellen. Het doel is om een brug te bouwen tussen de uiteenlopende verwachtingen en behoeften van gezinsleden, en zo de veerkracht van het gezin te vergroten. Dit vraagt van beide partijen dat ze elkaar niet alleen horen, maar ook begrijpen binnen de context van hun verschillende culturele belevingswerelden. Dit wederzijdse begrip is essentieel voor duurzame verbinding en herstel van vertrouwen.

Jongeren betrekken bij de hulpverlening

Het betrekken van zowel ouders als jongeren is essentieel om spanningen binnen gezinnen te verminderen. In de praktijk nemen ouders vaker het initiatief tot begeleiding, terwijl jongeren terughoudender zijn, omdat zij de zorgen van hun ouders niet altijd delen of begrijpen. Ze verwachten vooral acceptatie en waardering, en zien vaak geen directe noodzaak om aan zichzelf te werken.

Om jongeren toch op een laagdrempelige manier te betrekken, maak ik gebruik van een symbolische metafoor: de hand. Elke vinger representeert een gezinslid; verbonden met elkaar, zichtbaar of soms minder zichtbaar, maar altijd onderdeel van het geheel. Deze metafoor benadrukt het belang van onderlinge verbondenheid en samenwerking. Veel jongeren herkennen zich hierin en voelen zich hierdoor meer onderdeel van het gesprek.
Werken met de non-verbale gespreksinterventies en uitbeelden van de situatie ondersteunt en versterkt de communicatie. Een andere praktische aanpak is het gebruik van korte, doelgerichte Whatsapp-berichten voor tussentijds contact. Deze berichten zijn persoonlijk, laagdrempelig en gericht op motiverende vragen zoals: “Wat ging er deze week goed in je relatie met je ouders?” of “Welke kleine stap wil je deze week zetten om je ouders beter te begrijpen?” Dit helpt niet alleen om jongeren betrokken te houden, maar maakt het ook mogelijk om spanningen tijdig te signaleren en te de-escaleren.

Werken met weerstand

Bij huiselijk geweld of kindermishandeling krijgen ouders van Veilig Thuis en of de gemeente het dringend advies om mee te werken aan de hulpverlening. De ouders zijn wettelijk verplicht om mee te werken wanneer er sprake is van een ondertoezichtstelling (OTS). Jongeren laten zich echter zelden dwingen tot gedragsverandering. Hun motivatie moet van binnenuit komen, want zonder intrinsieke motivatie is blijvende gedragsverandering vrijwel onmogelijk.

Weerstand kan vaak worden begrepen als een reactie op eerdere teleurstellingen, angst of een gevoel van onveiligheid. Het is als een vissersknoop: complex en soms bijna onmogelijk te ontwarren. Maar met geduld, vertrouwen en wederzijdse bereidheid is zelfs de meest ingewikkelde knoop los te maken. Dit vraagt om een benadering waarin hulpverleners zonder oordeel aansluiten bij de belevingswereld van jongeren en ouders, en hen begeleiden naar wederzijdse erkenning en begrip.

Wederkerigheid in relaties

Om de ouder-jeugdrelatie in balans te houden, is wederkerigheid essentieel. Beide partijen moeten in gelijke mate geven en ontvangen. Dit kan door expliciet waardering uit te spreken voor kleine positieve gedragingen, samen haalbare doelen te stellen en afspraken te maken over wederzijdse concessies. Deze positieve benadering versterkt het vertrouwen en creëert een veilige, ondersteunende omgeving voor duurzame verandering.

Grenzen en betrokkenheid van derden

Het is belangrijk dat gezinsleden, naast de betrokken cliënt en de hulpverlening, geen derden betrekken bij hun persoonlijke problematiek. Dit kan de vertrouwensrelatie verstoren, omdat deze buitenstaanders vaak adviseren vanuit hun eigen perspectief, interpretatie of emotionele beleving. Hoe meer de buitenwereld op de hoogte is van gezinsproblemen, hoe groter de kans dat het individu zich afsluit en terughoudend wordt in het hulpverleningsproces.

Slotgedachte

Vaak is de kern van de problematiek niet ‘onwil’, maar onmacht; een gebrek aan vaardigheden, inzicht of grip. Hier kan gericht aan gewerkt worden met steun, structuur en perspectief. Met geduld en wederzijds vertrouwen kunnen zelfs de meest complexe knopen in gezinsrelaties worden losgemaakt, waardoor ruimte ontstaat voor verbinding, wederzijds begrip en gezamenlijke groei.