Artikel 8, 12-05-2025
geschreven door: Fadime Sogut – Toegepast Psycholoog & Jeugd- en gezinsbegeleider & Aandachtsfunctionaris Huiselijk geweld en Kindermishandeling
Van Cultureel Bewustzijn tot Cultuursensitief Handelen
Cultuurbotsingen binnen het gezin: individualisme versus collectivisme
In multiculturele samenlevingen kunnen spanningen binnen gezinnen ontstaan door verschillen in culturele waarden tussen ouders en kinderen. Waar ouders vaak vasthouden aan collectivistische normen en tradities, ontwikkelen jongeren steeds vaker een individualistische levensstijl. Deze botsing van wereldbeelden kan leiden tot onbegrip, conflicten en soms zelfs escalatie binnen het gezin.
Jongeren hechten veel waarde aan vrijheid en zelfstandigheid. Vriendschappen krijgen vaak voorrang boven familierelaties, mede door de invloed van sociale media, waar ze voortdurend worden blootgesteld aan andere denkbeelden en gedragingen. Dit kan botsen met de verwachtingen van ouders die zijn opgegroeid in collectivistische culturen, waar het belang van het gezin, respect voor ouderen en het opvolgen van tradities centraal staan. Wanneer jongeren zich losmaken van deze waarden, voelen ouders zich soms buitengesloten of ervaren ze een verlies aan gezag. Uit bezorgdheid en onmacht kunnen ze reageren met strenge maatregelen of bezorgde waarschuwingen, die door jongeren echter vaak als controle of afwijzing worden ervaren. Dit kan de afstand verder vergroten.
De rol van hulpverlening
Wanneer deze spanningen escaleren, kan professionele hulpverlening nodig zijn om de onderlinge communicatie en het vertrouwen te herstellen. Het doel is om een brug te bouwen tussen de uiteenlopende verwachtingen en behoeften van gezinsleden, en zo de veerkracht van het gezin te vergroten. Dit vraagt van beide partijen dat ze elkaar niet alleen horen, maar ook begrijpen binnen de context van hun verschillende culturele belevingswerelden. Dit wederzijdse begrip is essentieel voor duurzame verbinding en herstel van vertrouwen.
Jongeren betrekken bij de hulpverlening
Het betrekken van zowel ouders als jongeren is essentieel om spanningen binnen gezinnen te verminderen. In de praktijk nemen ouders vaker het initiatief tot begeleiding, terwijl jongeren terughoudender zijn, omdat zij de zorgen van hun ouders niet altijd delen of begrijpen. Ze verwachten vooral acceptatie en waardering, en zien vaak geen directe noodzaak om aan zichzelf te werken.
Om jongeren toch op een laagdrempelige manier te betrekken, maak ik gebruik van een symbolische metafoor: de hand. Elke vinger representeert een gezinslid; verbonden met elkaar, zichtbaar of soms minder zichtbaar, maar altijd onderdeel van het geheel. Deze metafoor benadrukt het belang van onderlinge verbondenheid en samenwerking. Veel jongeren herkennen zich hierin en voelen zich hierdoor meer onderdeel van het gesprek.
Werken met de non-verbale gespreksinterventies en uitbeelden van de situatie ondersteunt en versterkt de communicatie. Een andere praktische aanpak is het gebruik van korte, doelgerichte Whatsapp-berichten voor tussentijds contact. Deze berichten zijn persoonlijk, laagdrempelig en gericht op motiverende vragen zoals: “Wat ging er deze week goed in je relatie met je ouders?” of “Welke kleine stap wil je deze week zetten om je ouders beter te begrijpen?” Dit helpt niet alleen om jongeren betrokken te houden, maar maakt het ook mogelijk om spanningen tijdig te signaleren en te de-escaleren.
Werken met weerstand
Bij huiselijk geweld of kindermishandeling krijgen ouders van Veilig Thuis en of de gemeente het dringend advies om mee te werken aan de hulpverlening. De ouders zijn wettelijk verplicht om mee te werken wanneer er sprake is van een ondertoezichtstelling (OTS). Jongeren laten zich echter zelden dwingen tot gedragsverandering. Hun motivatie moet van binnenuit komen, want zonder intrinsieke motivatie is blijvende gedragsverandering vrijwel onmogelijk.
Weerstand kan vaak worden begrepen als een reactie op eerdere teleurstellingen, angst of een gevoel van onveiligheid. Het is als een vissersknoop: complex en soms bijna onmogelijk te ontwarren. Maar met geduld, vertrouwen en wederzijdse bereidheid is zelfs de meest ingewikkelde knoop los te maken. Dit vraagt om een benadering waarin hulpverleners zonder oordeel aansluiten bij de belevingswereld van jongeren en ouders, en hen begeleiden naar wederzijdse erkenning en begrip.
Wederkerigheid in relaties
Om de ouder-jeugdrelatie in balans te houden, is wederkerigheid essentieel. Beide partijen moeten in gelijke mate geven en ontvangen. Dit kan door expliciet waardering uit te spreken voor kleine positieve gedragingen, samen haalbare doelen te stellen en afspraken te maken over wederzijdse concessies. Deze positieve benadering versterkt het vertrouwen en creëert een veilige, ondersteunende omgeving voor duurzame verandering.
Grenzen en betrokkenheid van derden
Het is belangrijk dat gezinsleden, naast de betrokken cliënt en de hulpverlening, geen derden betrekken bij hun persoonlijke problematiek. Dit kan de vertrouwensrelatie verstoren, omdat deze buitenstaanders vaak adviseren vanuit hun eigen perspectief, interpretatie of emotionele beleving. Hoe meer de buitenwereld op de hoogte is van gezinsproblemen, hoe groter de kans dat het individu zich afsluit en terughoudend wordt in het hulpverleningsproces.
Slotgedachte
Vaak is de kern van de problematiek niet ‘onwil’, maar onmacht; een gebrek aan vaardigheden, inzicht of grip. Hier kan gericht aan gewerkt worden met steun, structuur en perspectief. Met geduld en wederzijds vertrouwen kunnen zelfs de meest complexe knopen in gezinsrelaties worden losgemaakt, waardoor ruimte ontstaat voor verbinding, wederzijds begrip en gezamenlijke groei.
