Traditioneel uitgangspunt van psychologische behandeling gericht op klachtreductie zorgt niet altijd voor meer welbevinden en kwaliteit van leven, terwijl omgekeerd wel risico kan zijn voor terugval in klachten (Keyes, 2005, Iasello et al., 2020). Bovendien hebben mensen met meer welbevinden een lagere kans op het ontwikkelen van psychische klachten (Lamers et al.,2015; Schotanus-Dijkstra et al.,2016).
Heden vindt er een verschuiving plaats binnen de geestelijke gezondheidszorg richting het positieve gezondheidsmodel (Machteld Huber, 2012). De focus ligt hierbij minder op aan- of afwezigheid van klachten, ziekten en beperkingen. Het gaat eerder om kwaliteit van leven en welbevinden middels (veer)kracht bij fysieke, mentale en sociale uitdagingen & zoveel mogelijk eigen regie kunnen blijven voeren voor een zinvol leven.
Bij hedendaagse actuele sociale uitdagingen kan men denken aan wereldwijde natuurrampen en oorlogen, zoals heden plaatsvindt tussen Rusland en Oekraïne, of in Gaza. Dit zijn extreme gebeurtenissen, met veelal ingrijpende beelden.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel mensen momenteel kampen met vragen zoals hoe met al deze ellende om te gaan? Vragen als hoe we EN betrokken EN meelevend EN gebalanceerd tegelijkertijd door het leven kunnen gaan. Is dit mogelijk? Of moeten we kiezen tussen het een of het ander?
Velen maken dan ook de keuze om zich er volledig van te distantiëren, niet zelden vanuit de overtuiging dat het mogelijk ten koste zou kunnen gaan van het eigen welbevinden en functioneren.
Hoewel velen hiervoor kiezen, liggen vele anderen er nachten wakker van en voelen de drang om iets te kunnen doen. Denk aan de miljoenen mensen wereldwijd die afgelopen maanden blijven marcheren en roepen tot vrede. Dit roept bij velen dan ook verschillende emoties en belevingen op; van verdriet, woede, uitputting en machteloosheid tot een gevoel van betekenis, saamhorigheid, en hoop op verandering.
Wat is zingeving, en hoe verhoudt dit zich tot gezondheid en welbevinden, juist in deze moeilijk tijden?
Welbevinden is de mate waarin iemand zich tevreden voelt over het leven. De eigen lichamelijke en psychosociale gezondheid en de omstandigheden waarin iemand leeft, zijn mede bepalend voor de mate van welbevinden.
*Welbevinden is volgens het woordenboek synoniem aan welzijn. Maar in het begrip welbevinden zit – meer dan in het begrip welzijn – het persoonlijk ervaren welzijn.
Bij zingeving gaat het om fundamentele menselijke behoeften om begrijpelijkheid (samenhang), doel (richting) en betekenisvolheid (significantie) te ervaren in het leven (Steger 2012; Heintzelman & King 2014; Martela & Steger 2016; King & Hicks 2021), wat nauw verbonden is met welbevinden en kwaliteit van leven (Frankl, 1963).
Begrijpelijkheid is het vermogen om aspecten van het leven te begrijpen en te integreren tot een samenhangend, begrijpelijk geheel (George & Park 2016). Wanneer onvermogen wordt ervaren met betrekking tot het begrijpen van levenservaringen, lijkt dit aanzienlijke psychische problemen te veroorzaken (Pyszczynski & Taylor 2016). Omgekeerd wordt het begrijpen van traumatische gebeurtenissen geassocieerd met een groter psychologisch herstel na een trauma (Davis et al. 1998).
Een recent onderzoek (2023) in Nederland uitgevoerd door ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum in samenwerking met Universiteit Utrecht toont aan dat extreem stressvol humanitair werk onder artsen zonder grenzen (AzG) NIET hoeft te leiden tot blijvende psychische klachten. Het ervaren van voldoening en zingeving blijkt te helpen om gezond te blijven terwijl deze hulpverleners zich onder de meest gruwelijk en extreme omstandigheden bevinden.
Het gericht nastreven van doelen sluit vaak aan bij kernaspecten van identiteit en kan bijdragen aan de ontwikkeling van zelfkennis (Bronk 2011).
Significantie geeft aan in welke mate iemand gelooft dat zijn of haar leven of handelen, al is het zeer klein, belangrijk is of ertoe doet. Gevoelens van nietigheid voorspellen zeer negatieve uitkomsten, waaronder zelfmoordgedachten en -pogingen (Kleiman & Beaver 2013).
“Leven is lijden, overleven is betekenis vinden in het lijden.”- Viktor Frankl
Viktor Frankl was een Oostenrijkse-Joodse psychiater die tijdens de tweede wereldoorlog naar verschillende kampen gedeporteerd werd. Zijn vrouw en ouders kwamen om, evenals vele van zijn kampgenoten. Ondanks dit persoonlijke lijden kwam hij tot de conclusie dat het leven zelfs onder de meest inhumane omstandigheden zinvol is. Hij ontdekte een krachtig wapen dat hem de rest van zijn leven zou helpen, zelfs in de moeilijkste omstandigheden; de allerlaatste menselijke vrijheid. Frankl was tot het inzicht gekomen dat er – zelfs in de moeilijkste omstandigheden – één vrijheid is die niemand je kan afnemen. Namelijk de keuze om onder alle omstandigheden je eigen houding te bepalen en je eigen weg te kiezen.
Zingeving als Leidraad
Zingeving fungeert als een leidraad tijdens tumultueuze periodes. Oorlog en natuurrampen creëren vaak een gevoel van desoriëntatie, onbegrip, machteloosheid en verlies van richting. Hierbij kan het vasthouden aan persoonlijke waarden en overtuigingen een kompas vormen te midden van de chaos. Mensen hebben de neiging beter om te kunnen gaan met moeilijkheden wanneer ze begrijpen waarom ze bepaalde uitdagingen doormaken.
Individuen kunnen hun zingeving vinden in de kleinste daden van medemenselijkheid, het hoeft echt niet altijd iets groots te zijn! Denk bijvoorbeeld aan meelopen bij een demonstratie om op zijn minst je stem te laten horen. Als iedereen zou denken dat het geen significante betekenis heeft, zou het doelloos voelen en zouden de pleinen leeg blijven. Een enkele geluid is nauwelijks hoorbaar, maar met z’n velen kan het oorverdovend luid klinken en van veel betekenis zijn! Net als dat ene enkele druppel een emmer kan doen overlopen, draagt elk individu een significant bijdrage aan het collectief.
Het benadrukken van een diepere betekenis in het dagelijks leven helpt om een gevoel van controle te behouden en draagt bij aan het welbevinden, zelfs als de omgeving onstabiel is.
Welbevinden Ondanks Uitdagingen
Welbevinden gaat verder dan gezondheid; het omvat ook emotionele en mentale veerkracht. Het is essentieel om bewust te zijn van de eigen emoties en deze op een constructieve manier te uiten. Het delen van gevoelens met anderen, hetzij door middel van gesprekken of kunst, kan een helende uitlaatklep bieden.
In oorlogstijd is het belangrijk om te streven naar een balans tussen het omgaan met de realiteit van de situatie en het bewaren van een gevoel van hoop. Het cultiveren van positieve emoties, zelfs in de kleinste momenten van vreugde, draagt bij aan het welbevinden en helpt individuen om veerkrachtig te blijven.
Balans in Moeilijke Tijden
Het handhaven van balans is een delicaat evenwicht tussen acceptatie en verandering. In extreme omstandigheden moeten mensen vaak leren omgaan met zaken die buiten hun controle liggen, terwijl ze tegelijkertijd streven naar verbeteringen waar mogelijk. Het is belangrijk om realistische doelen te stellen en kleine stappen te nemen om een gevoel van controle te behouden.
Ondersteuning zoeken bij anderen, hetzij binnen de gemeenschap of via professionele hulpverleners, is van onschatbare waarde voor het behouden van mentale en emotionele balans. Door verbinding te zoeken met anderen, kan men zich gesteund voelen en samenwerken aan het opbouwen van een veerkrachtige gemeenschap.
Conclusie
Zingeving, welbevinden en balans zijn niet louter abstracte concepten; het zijn levensvaardigheden die in elke mens sluimeren, zelfs te midden van extreme omstandigheden, zoals natuurrampen en oorlogen. Door vast te houden aan persoonlijke overtuigingen, het ontwikkelen van positieve emoties en het zoeken naar balans in moeilijke tijden, kunnen individuen veerkrachtig blijven en een innerlijke vrede ontdekken die ondanks externe omstandigheden standhoudt. Het is in deze innerlijke reis dat de ware kracht van de menselijke geest schijnt, zelfs te midden van de donkerste dagen.
Zoals Viktor Frankl het verwoord heeft: “in sommige opzichten houdt lijden op lijden te zijn op het moment dat het een betekenis vindt”…